استانی که در محل تلاقی دو رشته کوه البرز و زاگرس، با سه نوع آب و هوای متفاوت دست و پنجه نرم میکند. استان مرکزی، به خاطر وجود کوههای مرتفع که بیش از ۷۵ درصد از مساحتش را ناهمواریها تشکیل میدهند و نزدیکی به حاشیه مرکزی ایران، همجواری با کویر و حوزه آبریز دریاچه نمک، سه نوع آب و هوای نیمهبیابانی، معتدل کوهستانی با زمستانهای سرد و تابستانهای معتدل، سرد و کوهستانی با زمستانهای سرد و برفی و تابستانهای خنک دارد. محصولات کشاورزی چون گندم، جو، پنبه، انار، بادام، گردو، حبوبات، آفتابگردان و انگور در این استان تولید میشود.
کوهها، دریاچهها، دشتها و چشمهها جاذبههای طبیعی این منطقه هستند. دشتهایی چون دشت مسیله، دشت ساوه، دشت زرند، دشت شازند و دشت فراهان، و دریاچه هایی چون دریاچه میقان، دریاچه خورهه، دریاچه قاسمآباد، تالاب کویری میقان.
کوههای استان مرکزی دو دستهاند، یکی کوههای مرکزی در شهرستانهای کمیجان و تفرش مانند کوه گوندقرمز، و کوههای زاگرس در جنوب استان، کوههای راسوند در جنوب شازند و سفیدخانی در جنوب اراک از مهمترین کوههای استان هستند و قله شهباز، از مرتفعترین آنها. چشمههایی مانند: چشمه عمارت، چشمه عباس آباد، پنجعلی، اسکان، انجدان و...، از جمله مکانهای طبیعی و دیدنی در استان مرکزی هستند.
منطقه تیمره در استان مرکزی مهمترین و کاملترین سنگ نگارههای تاریخی را در خود جای داده است این مجموعه در شهرستان خمین قرار دارد. اماکن تاریخی و عمارتهایی چون، برج شیشه، میل میلونه، کاروانسرای دوهک، عمارت امیرمخفمبختیاری، قلعه مستوفیالممالک، تپه تاریخی آوه، حمام چهارفصل، قلعه باباخان، بازار اراک، سراب عمارت، آرامگاه محمودحسابی، سراب پنجعلی، سراب عباسآباد، خانه میرزاحسن آشتیانی، آب انبار حاج مهدی نراقی، بقعه شاه قلندر و شاه قریب، قلعه آردمین و تپه سرسختی و بسیاری از بناهای تاریخی دیگر که در این استان قابل بازدید هستند.
مردم این استان به زبان فارسی سخن میگویند، اما در برخی از مناطق گویشهای دری، ترکی، تاتی و خلجی نیز شنیده میشود. زبان ارمنی و راجی نیز در برخی نقاط وجود دارند. مسلمان و بیشتر پیرو شیعهاند. در این استان ضربالمثل و ترانههای محلی زیادی وجود دارد. در مناطق مختلف استان مرکزی، لالاییها و دو بیتیهای محلی بهطور خود جوش توسط زنان و مردان با ذوق در وزنهای ساده سروده شده است.
آداب و روسومی چون عید نوروز، عید فطر، غدیر و قربان مانند دیگر نقاط ایران برگزار میشود و مورد توجه مردم است و مراسمی چون بیل گردانیِ و جشن کوسه ناقلدی (ناقالدی) مخصوص این سرزمین است که جشنهای مربوط به کشاورزی و رفتن سرما است. نوع پوشش مردم استان مرکزی در گذشته شامل سرپوش، تنی پوشی خاص و پاپوش برای زنان و کلاه نمدی و پیراهن سرداری و گیوه و گالش برای مردان بوده است.
غذاهای سنتی مرکزی، کله جوش، آش اشکنه، پتله پلو، کوفته تفرشی، آش گندینه، رشته پلو، شفته اراکی.
صنایع دستی چون قالی بافی و قالیچه، گیوه بافی و منبت کاری را میتوان در کنار خوراکیهایی چون شیرمال، فتیر، کشمش، شیره انگور، ربانار، حلوا ارده، عسل، کماج، کسمه، جوزغند نراق و گوش فیل، به عنوان سوغاتی تهیه کرد.