در شرق کشور و در نواری مرزی با کشور افغانستان استانی کویری قرار دارد که زمانی بخشی از خراسان بزرگ شمرده میشده است. سرزمین کهن خراسان که اکنون در تقسیمات کشوری به سه استان تقسیم شده است، بخشی از سرزمین «قُهستان» (معرب کوهستان) کهن است، که در گذشته به ولایات جنوب خراسان بزرگ اطلاق میشد. این سرزمین از شمال شرق تا شهر هرات در افغانستان و از غرب و جنوب تا کویر لوت و منطقه سیستان در استان سیستان و بلوچستان کنونی امتداد داشته و مرکز آن قاین و سکونتگاه قومی آریایی بوده است. هنوز هم مردم این خطه به گویشی صحبت میکنند که به گویش پارسی کهن نزدیکتر است.
اين استان سومین استان وسیع کشور است که شهرستان طبس واقع در آن با مساحت ۵۷ هزار کیلومترمربع، بزرگترین شهرستان خاورمیانه است، که بخش عمده آن را کویر تشکیل میدهد. آب و هوایی خشک و بیابانی و تنها با ميانگين بارندگی سالانه ۱۲۹ ميلیمتر آب و هوای غالب در این استان است، هر چند در نواحی کوهستانی و مرتفع، اقلیم کمی معتدلتر میشود. از جمله خصوصیات بارز جغرافیایی این استان وزش بادهای ۱۲۰ روزه سيستان است که چرخ آسبادهای این استان را در فصل برداشت گندم میچرخاند تا کشاورزان بتوانند از این نیروی طبیعی برای تهیه آرد استفاده کنند.
از ویژگیهای خراسان جنوبی، معماری جالب توجه روستاهایش است که در منطقه طبس بیش از سایر مناطق خودنمایی میکند. وجود باغهای ایرانی با درختان سر به فلک کشیده در شهرهای مختلف در استانی چنین کویری، قناتهای قدیمی، قلعههای اسماعیلی در شهرهای مختلف، آسبادهایی که جلوه مهندسی خاص خود را به نمایش میگذارند و ... همه و همه این استان را برای سفر خاطره انگیز میکنند. به همه اینها جلوههای طبیعی حاصل از وجود کوهها و درههای ییلاقی، چشمههای آبگرم، پهنههای گسترده کویری و سازههای طبیعی حاصل فرسایش باد و باران را باید افزود.
این استان از ویژگیهای فرهنگی قابل توجهی برخوردار است، که میتوان آن را در عناصری مانند زبان، لباس، موسیقی، جشنها، مراسم خاص و صنایع دستی که هنوز در زندگی مردم جاری هستند، یافت. مردم این منطقه هنوز هم به برگزاری مراسم و نگهداری از آیینهای خود به میزان خوبی پایبند هستند. برگزاری مراسمی مانند عید نوروز و اجرای آیینهای آن، در همه شهرها و روستاها مشهود است. برگزاری مراسم برات که در آخرین پنجشنبه سال بر سر خاک درگذشتکان خود میروند چنان مهم است که همه سعی میکنند برای شرکت در این مراسم از هر کجای کشور به شهرها و روستاهای خود بروند. پخش کردن شیرینی و نان بخش خوشمزه این مراسم است.
این منطقه از طرفی به دلیل موقعیت جغرافیایی سخت خود، چندان مورد توجه اقوام بیگانه نبوده و از این رو به میزان خوبی از تاخت و تاز و همچنین مهاجرت در امان بوده، و از طرف دیگر به دلیل دوری از مرکز و نبود زیرساختهای مناسب حمل و نقل مقصد سفر گردشگران نبودهاست. از همین رو نژاد و زبان مردم آن کمتر دچار آمیختگی شده است. مردم این منطقه فارس و زبان بیشترشان فارسی دَری است كه در مناطق مختلف استان، با گویشی نزدیک به هم صحبت میکنند. گویشی که هنوز هم واژههای پارسی در آن شنیده میشود و کمتر واژههای عربی یا سایر زبانها در آن شنیده میشود. تنها در برخی نقاط جنوبی و به صورت محدود زبان بلوچی هم صحبت میشود.
رقص چوب و دوتار دیگر ویژگی این دیار است و خراسان به آن میبالد. موسیقی مقامی خراسان جنوبی و دوتار آن که از اساتید به نامی بهره میبرد، معروفیتی جهانی دارد. نوایی دلنشین و سوزناک که چنان نرم از سرپنجههای زخم خورده و خشن دستان مردان خراسانی بر میآید که گویی چونان آهویی در پهنه دشتهای کویری جولان میدهد. و رقصی چنان میانه میدان که کوبش چوبهایش از دلاوری مردانش خبر میدهد. مردانی با دستاری سفید بر سر چرخ میزنند و به سوی آسمان پرواز میکنند و با نمایشی زیبا از همبستگی باز به زمین باز میگردند.
اینجا هم از هجوم لباسهای بیهویت شهری در امان نمانده و تنها در تن پیرمردان و پیرزنان و یا در روستاهایی دور، سراغ از پوشش سنتی این منطقه را میتوان گرفت و کفشهایی سنتی (چپّت) که تا همین چند سال پیش هم دوخته میشدند و مشتری داشتند اما کم کم دارند از زندگی مردم کوچ میکنند.
دیگر صنعت مهم این خطه که بخش مهمی از فرهنگ آن را بر دوش میکشد، فرشهای خاص منطقه است. از جمله فرش زیرکوه که شهرت خاصی دارد. هر چند به صورت کلی به نام فرش بیرجند میشناسندش. فرش و قالیچههایی با طرحهای زیبا و منحصر به خود.
دیگر صنعت مهم این خطه که بخش مهمی از فرهنگ آن را بر دوش میکشد، صنایع دستی و از مهمترین آنها قالی بافی خاص منطقه است. از جمله فرش زیرکوه که شهرت خاصی دارد، هر چند به صورت کلی به نام فرش بیرجند میشناسندش. فرش و قالیچههایی با طرحهای زیبا و منحصر به خود. از دیگر هنرهای دستی میتوان به سفره آردی ، پلاس بافی ،صفحهی مورد نظر پیدا نشد، هوله بافی و ... اشاره کرد.
کشاورزی نیز نقش موثری در این منطقه ایفا میکند. محصولات مهمی مانند زرشک و زعفران از یک سو و محصولات خاص منطقه مانند بادام، عناب و آلو بخارا از سوی دیگر از دیرباز سازگار با آب و هوای سخت و بیابانی منطقه، زینتبخش دشتهای آن بودهاند.