خانه بروجردی
خانه بروجردی در خیابان علوی و در محله تاریخی سلطان امیر احمد قرار دارد. این خانه توسط بازرگانی به نام سید حسن نطنزی در دوره قاجاریه ساخته شده است. در کتیبه‌های حیاط‌های نورگیر سرپوشیده تاریخ ۱۲۹۴ هجری قمری که سال انتهایی ساخت بنا می‌باشد مشخص گردیده است. به دلیل این که مالک خانه تاجری بوده است که از بروجرد اجناس خود را وارد می‌کرده و با تجار این شهر نیز در ارتباط بوده است به آقای حسن بروجردی مشهور شده و این خانه نیز به نام بروجردی‌ها مرسوم گردیده است.
این خانه مشتمل بر یک حیاط بیرونی و دو حیاط اندرونی است که مجموعا در زمینی به مساحت تقریبی ۳۵۰۰ مترمربع بنا شده‌اند. از حیاط بیرونی بیشتر برای پذیرایی از میهمانان و برگزاری مراسم و جشن‌ها استفاده شده و حیاط‌های اندرونی نیز مورد استفاده خود خانواده بوده است. پس از ورود به خانه از سر در رفیع و باشکوه آن که با گچ‌بری زیبایی آراسته شده است به هشتی ورودی می‌رسیم که دو دسترسی جداگانه به اندرونی و بیرونی در آن قرار دارد.
مجموعه بیرونی با مساحت نزدیک به ۲۰۰۰مترمربع مهم‌ترین و مفصل‌ترین بخش این خانه است. این مجموعه به دو بخش جداگانه تابستان‌نشین و زمستان‌نشین تقسیم می‌شود که در دو طرف یک حیاط مرکزی با جهت‌گیری شمال شرقی به جنوب غربی قرار گرفته‌اند. در حیاط حوضی کشیده در میان و باغچه‌هایی در اطراف آن به صورت قرینه بنا شده‌اند.
در قسمت شمالی حیاط و در پس مهتابی وسیع آن اتاق پنج دری است که محل پذیرایی مهمانان بوده و در طرفین آن اتاق‌های سه دری قرار دارند. بدنه بیرونی این اتاق‌ها و نیز داخل ۵ دری با گچ بری‌های بسیار ظریف و هنرمندانه‌ای با طرح‌های گیاهی و گل و مرغ زینت یافته است. این قسمت از خانه به علت نورگیری مناسب، بیشتر در زمستان مورد استفاده قرار می‌گرفته و به زمستان‌نشین خانه معروف است.
قسمت جنوبی حیاط بیرونی که بخش تابستان‌نشین خانه به شمار می‌رود مهم‌ترین و زیباترین بخش خانه بوده و مشتمل است بر یک حیاط سرپوشیده مرتفع و با عظمت به شکل هشت و نیم هشت با فضاها و اتاق‌هایی که در دو طبقه دور تا دور آن قرار گرفته‌اند. در نمای بیرونی و در طرفین آن سه دری‌های قرینه در دو طبقه و در میانه، ایوان رفیع همراه با تاج گچ‌بری شده بسیار هنرمندانه و باشکوه بر پیشانی و در پس آن ریتم زیبا و منحصر به فرد نورگیرها و بادگیرهای بام گنبدی شکل سرپوشیده، ترکیبی متناسب و بسیار زیبا و با شکوه و تحسین برانگیز فراهم آورده‌اند که بیانگر نبوغ و خلاقیت و هنرمندی حیرت‌انگیز معمار گمنام پدید آورده آن است.
در عقب ایوان تالار پذیرایی و شاه‌نشین اصلی خانه که کمی مرتفع‌تر از سطح ایوان است قرار دارد. در طرفین تالار دو فضای نورگیر کوچک حیاط مانند تعبیه شده که برای سه دری‌های مجاور و هم‌چنین تالار اصلی علاوه بر امکان دسترسی نورگیری، تهویه مناسبی را نیز فراهم می‌کنند. بعد از تالار، فضای هشت و نیم هشت بزرگ سرپوشیده قرار دارد. سقف سرپوشیده گنبدی مرتفع است. زیر سقف با یزدی‌بندی مقرنس و نقاشی مفصل و بسیار هنرمندانه‌ای تزیین شده است و در لابه لای یزدی‌بندی‌ها و به شکل قرینه روزنه‌های نورگیری که کار تهویه را نیز انجام می‌دهند قرار گرفته است. در بدنه بیرونی گنبد و بر روی روزنه‌ها قوس‌هایی شکیل ایجاد شده‌اند که نمای بام را کاملا منحصر به فرد و استثنایی کرده‌اند. تمام بدنه داخلی سرپوشیده و حیاط خلوت‌های نورگیر با تزیینات بسیار هنرمندانه و زیبای گچ‌بری و نقاشی تزیین یافته و مشهور است زیر نظر هنرمندان و نقاش آن دوره ظاهرا از خاندان غفاری کاشانی طراحی و اجرا شده‌اند. موضوع طرح‌های تزیینی نقوش گیاهی، داستان‌های قدیمی ایرانی تصاویر انسانی و موضوعات زندگی روزمره است.
زیرزمین اصلی و مفصل خانه در قسمت تحتانی بخش تابستان‌نشین قرار دارد. دو بادگیر بلند از بالای بام تا زیرزمین تعبیه شده‌اند و عمل تهویه هوا، خنک کردن زیرزمین و دور کردن رطوبت از پایه‌های بنا را انجام می‌دهند. این بادگیرها به کانال‌هایی موسوم به ناکش متصل می‌باشند و ناکش‌ها دور تا دور زیرزمین و در داخل بستر زمین حفر شده‌اند و با مشبک‌هایی به فضای زیرزمین ارتباط پیدا می‌کنند. زیرزمین محل استراحت و آسایش و رهایی از گرمای ظهرهای تابستان کاشان است.
در بدنه غربی حیاط یک رواق سرتاسری و چند اتاق و فضای خدماتی کوچک در دو طبقه ساخته شده است. بدنه شرقی حیاط نیز دارای سه اتاق است که به حیاط اندرونی نیز دید و دسترسی دارند.
از دو حیاط اندرونی خانه یکی به موازات حیاط بیرونی و در سمت شرقی آن قرار دارد و فضاهای اصلی آن شامل یک تالار پذیرایی بزرگ پنج دری و سه دری‌هایی در طرفین است. حیاط اندرونی بعدی به حیاط حوضخانه معروف است. در طرف شمالی شاه‌نشین آیینه کاری شده است.
مصالح اصلی به کار رفته دربنا خشت خام است و اغلب عناصر سازه‌ای از خشت خام با ملات گل یا گچ یا ترکیب آ‌ن‌ها ساخته شده است.
این خانه به خاطر دارا بودن ویژگی‌ها و ارزش‌های والای معماری ایرانی، به کارگیری بسیاری از فنون و مهارت‌های معماری سنتی در حدکمال، دارا بودن تزیینات متنوع، و سرپوشیده بودن حیاط‌ها، تقریبا از معروف‌ترین و مهم‌ترین خانه‌های تاریخی ایران و به نوعی سمبل بناهای مسکونی ایران به شمار می‌رود.
تمامی اطلاعات نوشته شده از اداره میراث فرهنگی و صنایع دستی کاشان اقتباس گردیده است.