قدمت هنر سخت و زیبای سنگ تراشی به ۴۵۰۰ سال پیش از میلاد برمیگردد. در گذشته از سنگ تراشی برای ساخت ابزار کشاورزی و برخی لوازم زندگی استفاده میشد. در آثار تاریخی هنر سنگ تراشی نقش پررنگی را بر عهده دارد. تخت جمشید نمونهای تاریخی و با ارزش از این هنر در ایران است.
دو شهر Mashhad و Qom مرکز اصلی هنر سنگ تراشی ایران هستند. کار روی سنگ با استخراج انواع سنگ از معدن شروع میشود و با برش در اندازههای کوچکتر و پس از آن شکل دادن (سنگ تراشی) و در نهایت حکاکی روی آن پایان مییابد.
امروزه بیشتر هنرمندان سنگ تراش ایرانی برای تولید محصولات سنگ تراشی از سنگ سیاه مشهد به دلیل ارزانی و نقشپذیری آسانتر استفاده میکنند، از سنگ سبز کرمان با توجه به گرانی و نقش پذیری سختتر فقط برای ساخت لوازم تزیینی لوکس استفاده میشود. در قم بیشتر هنرمندان سنگ تراش از سنگ آلاباستر برای پیاده کردن اثر هنری استفاده میکنند. سنگهای مورد استفاده در سنگ تراشی: مرمر، سیاه، نسوز، سفید، قرمز، زرد و سبز هستند؛ معادن این سنگها به جز سنگ سبز در خراسان است. با پیشرفت تکنولوژی دستگاههایی برای تراش سنگ ساخته شده که کار بر روی سنگ را آسانتر کرده است.
علاوه بر ماده اولیه که سنگ است، از موادی مثل: گچ، چسب سنگ، رنگ و پولیش نیز در مراحل شکل دادن به سنگ استفاده میشود. وسایلی که در تراش سنگ به کار گرفته میشوند شامل: چرخ سنگ تراشی، الماسه، پرگار، قلم آهنی سوهان و ... .
مراحل ساخت و شکل گرفتن اثر سنگ تراشی بدین گونه است؛ پس از برش سنگ و شکل دادن اولیه، با چرخ سنگ تراشی رویه بیرونی سنگ ترشیده میشود و تا رسیدن به شکل اصلی و طرح مورد نظر در تمام سطوح سنگ ادامه پیدا میکند، آخرین مرحله یعنی سوهان کاری برای از بین بردن برآمدگیها و یکدست کردن اثر هنری انجام میشود. در انتهای کار اگر بنا باشد حکاکی بر روی اثر شکل گرفته انجام شود؛ اثر را به قلمکار سنگ میسپارند تا طرح و نقش مورد نظر را بر روی سنگ پرداخته شده حکاکی کند. محصولات ساخته شده درهنر سنگ تراشی مانند: بشقاب، کاسه، آباژور، تابلو، گلاب پاش، مجسمه و ... در طرحها و نقشهای مختلف هستند.