تقویم جلالی، در قرن پنجم هجری در دوران پادشاهی «جلالالدین ملکشاه سلجوقی» و به فرمان «خواجه نطام الملک طوسی» توسط گروهی از ریاضیدانان و به سرپرستی «حکیم عمر خیام» تدوین و از همین رو به تقویم جلالی مشهور است.
بر اساس این تقویم، سال رسمی یک سال خورشیدی است که از ۱۲ ماه (۶ ماه اول سال ۳۱ روز و ۵ ماه دوم سال ۳۰ روز و ماه آخر ۲۹ روز) تشکیل شده است. سال خورشیدی، شامل گردش کامل زمین به دور خورشید است و با توجه به محاسبات نجومی، گردش کامل زمین به دور خورشید ۳۶۵ روز و ۶ ساعت است. برای جبران این نقص و کامل شدن روزهای سال خورشیدی، هر ۴ سال یکبار مدت هر سال خورشیدی ۳۶۶ روز محاسبه میشود که به آن سال کبیسه میگویند (کبس به معنای پر کردن چاه از خاک است).
در ایران، لحظه آغاز سال جدید خورشیدی همزمان با عبور مرکز خورشید از نقطه اعتدال بهاری است یعنی اولین روز فصل بهار آغاز سال جدید خورشیدی است که طول روز و شب در آن با هم برابر است. رسیدن به اعتدال بهاری یا همان شروع فصل بهار، نوروز خوانده میشود. این جشن یکی از بزرگترین جشنهای مردم ایران است.
بلندترین روز سالکه به انقلاب تابستانی معروف است، اول تیرماه و آغاز فصل تابستان است. اعتدال پاییزی، همزمان با آغاز فصل پاییز و مصادف با اول مهر ماه است که مانند اعتدال بهاری طول روز و شب با هم برابر است.
شروع زمستان همزمان با آغاز انقلاب زمستانی است. انقلاب زمستانی، کوتاهترین روز سال و اولین روز دی ماه است، خورشید این روز در پایینترین ارتفاع خود در آسمان قرار میگیرد. شب قبل از اولین روز دی ماه یعنی ۳۰ آذر ماه (آخرین روز فصل پاییز) که بلندترین شب سال است، در ایران شب یلدا یا شب چله خوانده شده و جشن گرفته میشود.
نام گذاری ماههای تقویم در ایران ریشه در اوستا دارد؛ بدین گونه که ۱۱ ماه اسامی فرشتگان و یاران اهورا مزدا و دی یکی از لقبهای اهورا مزدا است.
تقویم خورشیدی |
تقویم میلادی |
||||
فصل |
شماره ماه |
نام ماه |
تعداد روز |
معادل شروع ماه در میلادی |
معادل پایان ماه در میلادی |
بهار |
۱ |
فروردین |
۳۱ |
۲۱ مارس |
۲۰ آوریل |
۲ |
اردیبهشت |
۳۱ |
۲۱ آوریل |
۲۱ مه |
|
۳ |
خرداد |
۳۱ |
۲۲ مه |
۲۱ ژوین |
|
تابستان |
۴ |
تیر |
۳۱ |
۲۲ ژوین |
۲۲ ژوییه |
۵ |
مرداد |
۳۱ |
۲۳ ژوییه |
۲۲ اوت |
|
۶ |
شهریور |
۳۱ |
۲۳ اوت |
۲۲ سپتامبر |
|
پاییز |
۷ |
مهر |
۳۰ |
۲۳ سپتامبر |
۲۲ اکتبر |
۸ |
آبان |
۳۰ |
۲۳ اکتبر |
۲۱ نوامبر |
|
۹ |
آذر |
۳۰ |
۲۲ نوامبر |
۲۱ دسامبر |
|
زمستان |
۱۰ |
دی |
۳۰ |
۲۲ دسامبر |
۲۰ ژانویه |
۱۱ |
بهمن |
۳۰ |
۲۱ ژانویه |
۱۹ فوریه |
|
۱۲ |
اسفند |
۲۹ یا ۳۰ |
۲۰ فوریه |
۲۰ مارس |