قلعه بیرجند قدیمی‌ترین بنای تاریخی این شهر در وسعتی به اندازه سه هزار مترمربع است که قدمت آن به دوره صفویه برمی‌گردد و تنها جنبه نظامی داشته است. از فراز این قلعه می‌توان نمای کاملی از شهر بیرجند را دید. این قلعه از خشت و گل و چينه ساخته شده و از دوره صفويه تا قاجاريه مردم اين شهر را در مقابل تهاجم دشمنان به ويژه تركمن‌ها و ازبك‌ها محافظت می‌كرده است. قلعه بيرجند در دوره قاجاريه به طور كامل بازسازی و مورد استفاده قرار گرفت. با توجه به شواهد موجود، قلعه به وسيله نقب‌های زيرزمينی به نقاط مهم شهر مثل ارگ بهارستان ، ارگ کلاه فرنگی و قنات قصبه مرتبط بوده است. سفره‌خانه و چایخانه‌ای نيز در اين قلعه وجود دارد.