شهر تاریخی نهاوند یکی از شهرهای استان مکان پیدا نشد محسوب شده و در جنوب این استان واقع است.

نهاوند از شمال به تویسرکان  و مکان پیدا نشد، از شرق به ملایر ، از جنوب شرقی به بروجرد ، از غرب به کنگاور و از جنوب غربی به نورآباد محدود می‌گردد؛ که با مسافتی حدود ۴۰۰ کیلومترمربع از تهران، دارای اختلاف ساعت ۱۳ دقیقه و ۲۸ ثانیه با پایتخت است. نهاوند از نظر جمعیت، بعد از شهرهای همدان و ملایر سومین شهر بزرگ استان است. شهر نهاوند مرکز شهرستان نهاوند است.

وجه تسمیه

نهاوند نام یکی از شعبه‌های موسیقی و نیز نام پرده‌ای از موسیقی است که در نیمه شب می‌سروده‌اند.

نماز شام رسید ای بت سمرقندی                            بساز چنگ و بزن پرده‌ی نهاوندی

در آثار مختلف وجه تسمیه‌های متفاوتی برای نهاوند آورده شده است. از جمله: شهر ظرف، «نه» به معنای شهر و «آوند» به معنای ظرف.  نهاوند را «نوح آوند» به معنای «شهر نوح» نیز دانسته‌اند. هم‌چنین نهاوند را شهر «پیش رو» نیز معنی کرده‌اند. به هر حال این شهر در زمان‌ها و زبان‌های مختلف به صورت‌های متفاوت خوانده شده است؛ از جمله: نوح آوند، نیماوند، اینهاوند، نیهاوند، نهاوند ماد، نیفوآندای، لائودیسه، ماه دینار، ماه بصره و غیره. 

آب و هوا

شهر نهاوند در منطقه کوهستانی قرار دارد در نتیجه دارای هوایی سرد و معتدل است.

کهن شهر نهاوند دارای تاریخی ۷ هزار ساله است. به استناد تحقیقات و مطالعات پروفسور گریشمن از تپه گیان واقع در ۱۸ کیلومتری جنوب غربی نهاوند، آثار به دست آمده این تپه، متعلق به دوران ما قبل تاریخ است که در موزه‌های لوور فرانسه، ایران باستان و موزه نهاوند نگهداری می‌شود.

نهاوند را شهر سراب‌های زلال می‌نامند. این شهرستان در میان ارتفاعات زاگرس واقع بوده و دارای آب و هوای معتدل و سردسیری است. قله «چهل نابالغان» با ارتفاعی حدود ۴۵۰۰ متر از سطح دریا، مرتفع‌ترین قله کوه‌های نهاوند محسوب می‌شود که حدود ۶ ماه از سال پوشیده از برف است. 

سراب‌های متعددی در شهرستان نهاوند وجود دارد که هر روزه پذیرای گردشگران بسیاری هستند. از جمله این سراب‌ها می‌توان گیان، فارسبان، ملوسان، کنگاور کهنه، سراب گاماسیاب و ... را نام برد.

زبان و گویش

ساکنان نهاوند به گویش "لری شمالی" تکلم می‌کنند و دانشنامه ایرانیکا  "گویش نهاوندی" را شمالی‌ترین نقطه گویش‌وران زبان لری بیان کرده است.

قومیت

۹۹ درصد جمعیت نهاوند دارای قومیت لر و لک هستند.

آداب و رسوم نهاوند

 غنا و زیبایی آداب و رسوم و فرهنگ مردمان شهرستان نهاوند به عنوان قسمت کوچکی از پهنه گسترده مردمان لک و لر بر کسی پوشیده نیست. آداب و رسوم زیادی در این شهرستان وجود داشته که امروزه تنها نام و خاطره‌ای از آنها باقی است. اما در بسیاری از روستاها هنوز هم می‌توان مراسم باشکوه سوگ و شادی را مشاهده کرد. هنوز هم کودکانی هستند که در شب عید بر بام‌ها بروند و درون خانه‌ها «شال بیندازند» و صاحب‌خانه عیدی را به گوشه شالشان ببندد. هنوز هستند کودکانی که برای طلب باران چوب یا عروسکی در دست و «آشَلی ماشَلی» گویان در درون کوچه‌ها به راه بیفتند و درب خانه‌ها را بزنند و از صاحب‌خانه قند و شیرینی بگیرند.

   هنوز هم در مراسم عروسی، مردان و زنانی هستند که دسته‌های ‌«چوپی» تشکیل دهند و دستمال بگردانند و برقصند. هنوز هم برای داماد حجله عروسی می‌چینند و بر روی آن آب و آیینه و سبزه و گندم می‌گذارند. هنوز هم داماد پس از مستقر کردن عروس در خانه‌اش به پشت بام می‌رود تا برای مدعوین سیب و انار بیندازد.

هنوز هم مردان و زنان در مراسم «پرس- سوگ واری» دیگران شرکت می‌کنند تا رسم تعاون و به دوش کشیدن بار غم هم‌نوعان خود را به جا بیاورند. هنوز هم زنان وی - وی گویان بر سر حجله میت می‌روند تا نسبت به «وای ( وی) _ خدای مرگ» عصیان کرده باشند.

هنوز هم مراسمی این گونه در منطقه نهاوند، کورمال کورمال، به حیات خود ادامه می‌دهند. از میان تمامی این مراسم آنچه که بسیار جالب و در خور توجه است، جشن «گنم کلیا یا سه روژه» خزلی‌هاست. نکته جالب این رسم، زنانه بودن و داشتن ارتباط مستقیم آن با آب است. به طور مسلم این رسم در هر کجا که آب وجود داشته برگزار می‌شده است و خشک شدن بساری از چشمه سارها و رودخانه‌ها در از بین رفتن آن تاثیر گذار بوده است.

«گنم کلیا» یا سه روژه نام رسمی است که در سومین روز پس از عروسی توسط خانواده داماد برای عروس تدارک دیده می‌شود. گنم کلیا به معنای آش گندم، ولیمه‌ای است که در این مراسم به مهمانان که فقط زنان هستند داده می‌شود، پس این رسم موسوم به گنم کلیاست. زمان برگزاری این جشن زنانه، یعنی سومین روز پس از عروسی نیز وجه تسمیه دیگر آن است. در این مراسم زنان سالخورده طایفه داماد، مقداری آش گندم که خوراک عمده مردم این منطقه بوده است را آماده می‌کنند و مدعوین در زمان مقرر در خانه داماد جمع می‌شوند. عروس کوزه آبی را که از خانه پدر همراه خود آورده به دست می‌گیرد و پیشاپیش مدعوین برای اجرای مراسم با هلهله و شادی به رودخانه می‌روند. در کنار رودخانه نیز به شادی و سرور خود ادامه می‌دهند، سپس عروس پشت به رودخانه می‌ایستد و سه مشت از آش گندم را با آرزوی داشتن سلامتی، فرزندان پسر و ثروت نثار خدای آب می‌کند. و پس از آن از کوزه آب خود به دختران دم بخت به نیت گشایش بخت می‌نوشاند و کوزه را از آب پر می‌کند تا به خانه بیاورد و دست و پای شوهرش را با آن بشوید. به اعتقاد نگارنده، زنانه بودن این رسم و عدم حضور هیچ مردی در آن، وجود کوزه آب که یکی از نمادهای آناهیتاست، ارتباط آن با رودخانه و آرزو کردن و طلب برآورده کردن آن آرزوها از آب، می تواند رد پایی از وجود باور و اعتقاد مردمان گذشته  این خطه به الهه آب‌ها باشد.

سوغات نهاوند

نهاوند هم‌چون دیگر شهرهای این سرزمین دارای سوغات‌هایی است تا مسافران و بازدیدکنندگان خود را دست خالی بدرقه نکرده باشد. گز آردی، انواع شیرینی، کلوچه‌هایی که در محل موسوم به «کلیره» می‌باشند از جمله سوغاتی‌های نهاوند است. اما یک نوع شیرینی خمیری معروف به «خمیر صَنَل» سوغات مخصوص نهاوند است که به غیر از این شهر در هیچ جای دیگری یافت نمی‌شود. این خمیر از آرد بو داده، روغن، شکر، بیسکویت، زنجبیل، جوز و دارچین تهیه می‌شود و دارای طبیعتی گرم است.

صنایع دستی

در گذشته که عبارتی به نام «صنایع ماشینی» در هیچ قاموسی نبوده است، صنایع دستی بسیاری در شهرستان نهاوند وجود داشته که امروزه همچون دیگر وجوه زندگی سنتی به فراموشی سپرده شده‌اند. از صنایع دستی قابل عرضه مردمان نهاوند می‌توان به قالی بافی ، گلیم‌ بافی ، منبت کاری و گیوه بافی اشاره کرد.