ترکهبافی یکی از انواع سبدبافیهای ایران است که در مجموعه حصیربافی قرار میگیرد. در این شاخه از صنایع دستی، سبدها را از ترکههای نازک و نورس درختان بید و بادام کوهی میبافند. به این ترکهها در منطقه برزک کاشان «شمش» و در روستاهای بیرجند «تو» میگویند.
تولیدات دستی و استفاده از مواد طبیعی همیشه محدودیتهایی نسبت به تولیدات کارخانه و بکارگیری مواد غیرطبیعی دارند. پیش از عید، از اواسط اسفند درست زمانی که اولین اشعههای گرم خورشید کویر، نوید بهار را به طبیعت میدهند، درختان بید جوانه میزنند. چوپانان شاخههای نورس را از دشت یا صحراهای مجاور، جمع میکنند و برای بافندگان میآورند. بافندگان هم تا این شاخهها تازه هستند سبدهای مختلفی را از آنها میبافند. ولی سبدهای بادمشک فرصت بیشتری برای بافته شدن دارند و در ماههای نخست سال ترکههایشان جمع و بافته میشوند. برای همین خرید سبدهای بافته شده از ترکه های بید تنها در فروردین انجام میشود. اما سبدهای ترکه بادام تا اواسط تابستان هم پیدا میشوند.
البته هرچه سبدها با ترکههای تازهتر و نازکتر بافته شوند زیباتر ظریفتر و خوش بافتتر میشوند. به همین خاطر بافندگان ترکههای نازک و کلفت را از هم جدا میکنند و برای آن که تازه شوند و انعطاف بیشتری پیدا کند در آب میخیسانند. چون ترکههای خشک انعطاف لازم را برای بافت ندارند و سبدها هنگام بافت درست در دست بافنده نمیچرخند. ترکهبافی در آنجاهایی که رواج دارد، کاری است مردانه، به این خاطر که دستان پرقدرتی میخواهد تا بتواند سبد را در دست محکم بگیرد و به عبارتی در هنگام بافت، ترکهها از بافنده حساب برده و از هم جدا نشوند.
زیبایی این هنر در آن است که تنها ابزاری که ترکهبافی به آن نیازمند است، کارد است آن هم برای صاف کردن ترکهها و زدودن جوانههای اضافه و گاهی برای کندن پوست ترکه به کار میرود تا سبدها نقشدار شوند. جالب است که هر روستا یا شهری سبدهایی به فراخور کاربردش میبافد، از سبدهایی کوچک برای استفاده در خانه تا سبدهایی بزرگ برای نگهداری و جابجایی میوه و محصولات کشاورزی و باغی. سبدهایی که سرخ رنگ و ظریفتر هستن و با ترکه درخت بید بافته میشوند و سبدهایی که اولش سبز و بعد تا حدودی خاکی رنگ میشوند با ترکه های درخت بادام کوهی بافته میشوند.